حقائق الاصول (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
نویسنده سید محسن حکیم
موضوع اصول‌ فقه‌ شيعه‌
زبان عربی
تعداد جلد ۲
انتشارات مؤسسه آل‌البیت، قم

حقائق الأصول

کتاب «حقائق الاصول» از تألیفات آیت الله سید محسن حکیم (م، ۱۳۹۰ ق)، در موضوع اصول فقه طبق مذهب امامیه است. این کتاب، یکى از شروح معتبر بر «کفایة الاصول» اثر ارزشمند آخوند خراسانى است.

مؤلف

آیت الله سید محسن حکیم (۱۳۹۰-۱۳۰۶ ق)، از علماى مجاهد شیعه و از شاگردان آخوند خراسانى، میرزای نائینى و آقا ضیاءالدین عراقى بود.

سید محمدباقر صدر، سید علی سیستانی، سید موسی صدر و سید اسداللّه مدنی، از جمله شاگردان او هستند.

آیت الله حکیم به ساختن و تأسیس مدارس، کتابخانه‌ها، مساجد و سایر بناهاى علمى و دینى در عراق اهتمام جدی داشت. او در فعالیتهاى سیاسی و اجتماعى مردى شجاع بود و صراحت در بیان آرا و نظرات علمى و شهامت او در فتوا کم نظیر بود.

مستمسک العروة الوثقی، دلیل المناسک و نهج الفقاهة، از دیگر آثار علمی اوست.

محتواى کتاب

این کتاب در موضوع اصول فقه طبق مذهب شیعه امامیه و در واقع تعلیقه‌ای بر «کفایة الاصول» مرحوم آیت الله ملا محمدکاظم خراسانى است.

مؤلف در این کتاب، به شرح و توضیح عبارات کفایه پرداخته است. وی، در این کتاب علاوه بر نقد و بررسی آراء و دیدگاه‌های اصولی آخوند خراسانی، نظریات خود را نیز مطرح نموده است، بنا بر این، کتاب، حاوی یک دوره کامل علم اصول و شامل تمام مباحث کفایه و یکی از ارزشمندترین منابع برای دست یابی به دیدگاه‌های اصولی مؤلف، می‌باشد، لذا بسیار مورد توجه علمای حوزه‌های علمیه و طلاب درس‌های خارج اصول قرار گرفته است.

کتاب، در دو جزء و مباحث آن به ترتیب مباحث کفایه تنظیم شده است. مؤلف، در هر مبحث، نخست، پاره‌ای از عبارات مرحوم آخوند را به دنبال لفظ «قوله» آورده و سپس به شرح و بررسی آن پرداخته است. موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت اند از:

  • جلد ۱: المقدمات، الوضع، الاستعمال، الحقیقة الشرعیة، الصحیح والاعم، استعمال اللفظ فى اکثر من معنى، المشتق، الاوامر، التعبدى والتوصلى، الاجزاء مقدمة الواجب، الضد، النواهى، اجتماع الامر والنهى، اقتضاد النهى الفساد، المفاهیم، العموم والخصوص، المطلق والمقید، المجمل والمبین.
  • جلد ۲: القطع، التجرى، العلم الاجمالى، حجیة الامارات، الظواهر، قول اللغوى، الاجماع، الشهرة، البرائة، التسامح فى ادلة السنن، التخیر، الاشتغال، قاعدة المیسور، قاعدة نفى الضرر، الاستصحاب، التعادل والترجیح.

منابع

  • محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
  • نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

متن کتاب

حقائق الأصول

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القوائد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القوائد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی